De toekomst van de arbeidsmarkt

Worden we binnenkort allemaal vervangen door robots? Hier hebben drie sprekers het over gehad tijdens Het Grote Slotdebat van Capitant Antwerpen op 24 april 2018. En die sprekers waren niet de minste: Roland Duchâtelet, Bart Van Craeynest en Toon Vanagt. Roland Duchâtelet is de oprichter van Melexis, een beursgenoteerd bedrijf dat micro-electronica produceert. Bart Van Craeynest was toen hoofdeconoom bij Econopolis, een organisatie voor vermogensbeheer in het financiële tijdperk na 2008. De derde spreker, Toon Vanagt, is onder andere medeoprichter van Data.be, een pioneer in de opendatabeweging.

Roland Duchâtelet

Roland Duchâtelet Bart Van Craeynest Toon Vanagt

Dus, hoe zit het nu juist met de toekomst van onze jobs? Gaan we nog jobs hebben in een arbeidsmarkt die volop bezig is met automatisering? De drie sprekers waren het er hierover niet eens - gelukkig maar voor het debat. Toon Vanagt was er het meest van overtuigd dat de oude jobs vervangen zouden worden door nieuwe, Roland Duchâtelet was hier minder van overtuigd en is een grote voorstander van een basisinkomen en Bart Van Craeynest zei dat niemand het eigenlijk zeker wist, maar beweerde dat een basisinkomen financieel niet haalbaar zou zijn.

Een herhaling van het verleden?

Toon Vanagt maakte graag de vergelijking met het verleden: de angst dat veel jobs zouden verdwijnen door evolutie is niets nieuws. Vooral de vergelijking met de Industriële Revolutie

is treffend. Heel veel 'goede' jobs verdwenen toen. Iedereen die iets produceerde met zijn handen kreeg plotseling concurrentie van werkkrachten die gratis en sneller werkten, niet moe werden, nooit afgeleid waren en heel consequente resultaten konden neerzetten. Machines dus. Veel van die mensen verloren inderdaad hun job. Maar wat gebeurde er daarna? Er kwamen nieuwe jobs. Veel meer dan ooit tevoren.

Technologie doet op lange termijn geen jobs verdwijnen, het verandert jobs. Bron: The Guardian

De arbeidsmarkt lijkt nu richting eenzelfde scenario te gaan. Sommigen noemen deze nieuwe (r)evolutie dan ook de vierde Industriële revolutie. Zullen er jobs verdwijnen door de automatisering van de arbeidsmarkt? Ongetwijfeld. Dit is al bezig en het zal sneller en sneller gebeuren. Computers zullen repetitieve taken overnemen. AI wordt slimmer en niet alleen kassa- en bankmedewerkers, maar ook vertalers en chauffeurs krijgen te maken met deze nieuwe vorm van concurrentie. "Ik zou nu geen boekhouding meer gaan studeren", zei een van de sprekers.

De technologische evoluties die de arbeidsmarkt zijn aan het veranderen, zijn niet te onderschatten. AI kan alsmaar meer: zelfrijdende auto's zullen minder ongevallen veroorzaken dan menselijke bestuurders, Netflix voorspelt wat je wilt kijken en Amazon weet wat je wilt kopen. De mogelijkheden zijn nu al enorm uitgebreid en die tendens zal zich verderzetten. In het ARIA-model (Amazement, Resistance, Imitation, Authenticity) van Hans Van Driel komt het deel amazement, of verwondering, hier erg naar voren.

AI is vooral geschikt voor jobs met veel routines. Andere jobs zullen dus cruciaal zijn voor mensen. Bron: The Guardian

Maar na deze verwondering, kwam er ook verzet (resistance) tegen de automatisering. "Allemaal goed en wel, maar wat moeten wij dan doen als er geen kassamedewerkers, chauffeurs, vertalers, boekhouders of administratieve medewerkers meer nodig zijn?" Bij de automatisering van de arbeidsmarkt is dit deel van het ARIA-model enorm sterk aanwezig. De reden hiervoor is dat deze ontwikkeling onze jobs, en dus ons inkomen, rechtstreeks bedreigt. De technologische evolutie gaat hand in hand met vervanging. Hoe beter technologie wordt in het vervullen van die taken, hoe groter de kans dat mensen hun job kwijtraken.

Maar er is ook goed nieuws. Volgens sommigen, waaronder Toon Vanagt, zullen ook deze keer de verloren jobs gecompenseerd worden. Naast de vele jobs die robots (voorlopig) niet kunnen doen als management en creatieve functies, zouden er veel totaal nieuwe jobs bijkomen. Welke jobs? Dat zal de toekomst moeten uitwijzen. Dit is moeilijk te voorzien, aangezien er momenteel nog geen vraag naar is. Maar dat er jobs bijkomen, daar is volgens Vanagt geen twijfel over.

“Since the dawn of the industrial age, a recurrent fear has been that technological change will spawn mass unemployment. Neoclassical economists predicted that this would not happen, because people would find other jobs, albeit possibly after a long period of painful adjustment. By and large, that prediction has proven to be correct.” – Kenneth Rogoff, professor Economie aan Harvard University

Let's talk money

Maar voor die nieuwe jobs er zijn, zullen er verdwijnen. Veel mensen zullen dus zonder job komen te zitten. Hoe we dat oplossen? Volgens Roland Duchâtelet is een basisinkomen hier cruciaal. We moeten weg van het idee dat arbeid en inkomen onlosmakelijk aan elkaar verbonden zijn. Een basisinkomen houdt in dat iedereen een vastgelegd bedrag in de maand ontvangt. Volgens Duchâtelet was het financieel gezien mogelijk, maar zal het een enorme sociaal-economische verandering zijn in de maatschappij.

Bart Van Craeynest haalde dan weer cijfers aan die zouden aantonen dat een basisinkomen momenteel onmogelijk is. Het zou nu eenmaal niet mogelijk zijn om iedereen een bedrag uit te keren dat hoog genoeg is om het jobverlies te compenseren. Verder laat ik de discussie over het basisinkomen even ter zijde. Voor de geïnteresseerden raad ik 'Gratis geld voor iedereen' van Rutger Bregman aan... Hoewel Van Craeynest me daar niet in zou volgen.

Van Craeynest haalde een studie aan waar interessante cijfers uit zijn gekomen. Over 20% van de jobs weten we dat ze zullen verdwijnen en over 10% weten we dat ze belangrijker worden en nieuwe jobs zullen creëren. Over de overige 70% weten we niets. De toekomst zal dus moeten uitwijzen wat er met de meerderheid van de jobs gebeurt.

Imitation en authenticity

De laatste twee stadia in het ARIA-model zijn imitation en authenticity. Bij imitation accepteren mensen de technologie en proberen ze die te benutten, maar gebruiken mensen die technologie vaak nog op een ouderwetse manier, op de manier die ze daarvoor gewend waren. Dit is volgens mij de fase waar we nu zitten in het proces van automatisering. Hoewel velen nog in het verzetstadium zitten - denk maar aan de argwaan tegenover zelfrijdende auto's -, zijn er toch meer en meer organisaties die AI proberen te benutten. Maar van een echte inburgering van AI kunnen we nog niet spreken. Dit houdt in dat de technologie volledig wordt benut, en dat is zeker nog niet het geval.

Van een perfecte samenwerking tussen mensen en AI is er nu nog geen sprake. Bron afbeelding: The Manufacturer

Een duidelijk voorbeeld hiervan zijn bedrijven die uit ethische overwegingen hun arbeidsproces niet willen automatiseren. Of een voorbeeld dat ik vandaag nog gehoord heb: de studenten in onze masteropleiding die voor hun scriptie interviews afnemen zouden die manueel moeten transcriberen en hier enkele weken tijd voor moeten uitrekken. En dat terwijl er transscriptietools bestaan die dit in enkele minuten zouden kunnen met een nauwkeurigheid van ongeveer 90%.

Flexibiliteit

Een interessant debat dus, over een onderwerp dat alleen maar belangrijker zal worden in de komende jaren. Alle drie de sprekers sloten af met één ding waar ze het over eens waren: wij, studenten en toekomstige werknemers in de vernieuwde arbeidsmarkt, moeten flexibel zijn. We kunnen niet verwachten om onze volledige carrière dezelfde job te blijven doen. Jobs evolueren snel en niemand weet hoe de arbeidsmarkt er over tien jaar zal uitzien. Openstaan voor verschillende opties zal dus cruciaal zijn.